Rüzgar darbe aralığı ve Deep Stall Riski

Darbe aralığının fazla olması da rüzgar eğimi ve rüzgar gölgesi gibi spin ve deep stalla yol açabilir. Yakın bir arkadaşımızın başına gelen kazanın oluş biçimi beni bu konu hakkında daha fazla düşünmeye sevk etti. Rüzgar hızındaki ani değişiklikler, hava hızının değişmesine neden olduğu için kanat bu duruma yer hızını arttırarak yani öne doğru dalışa geçerek tepki veriyor eğer bu engellenirse spin veya deep stall oluyor idi. Rüzgar hızındaki anlık düşüş miktarı(darbe farkı) eğer hava hızının stall hızının altına düşmesine neden olacak kadar büyük ise kanat hava hızını arttırmak için dalışa geçme takatini dahi bulamayacak spin veya deep stalla direkt düşecektir. Örnek vermek gerekirse kazadaki durumu ele alabiliriz. Darbeli bir havada yüzde 20 fren ile giderken aniden kanat spine kaymış ve spinden çıkışta öne doğru saldırmıştı. Pilot neden spine girdiğini anlayamamıştı.

Nevada’nın stall hızı saatde 23 km dir. Yüzde 0 fren ile gittiğine göre, o sıradaki hava hızını basit bir işlem ile bulabiliriz. Nevada’nın trim hızı saatde 38 km dir. 38-23=15 yani frenlerle saatde 15 km lik bir hız aralığını kontrol ediyoruz. Yüzde 20 fren ile 15 x 0,2= 3 km’lik bir hız dilimini düşürürüz. Yani hava hızımız saatde 35 km dir yüzde 20 fren aldığımızda.  Arkadaşın söylediğine göre olay anında yüzde 20 fren ile yer hızı saatde 5 km imiş. Hava hızı = Yer hızı + Rüzgar hızı denkleminde göre 35 = 5 + Rüzgar hızı,Rüzgar hızı = 30 km/h Son yaklaşmada Mevcut denklem 35 km/h = 5 km/h + 30 km/h Darbe aralıkları kaza günü 15 km/h – 25 km/h arası sonrasında 25 km/h – 35 km/h olduğu söyleniyor. Kanatın aerodinamik yapısını koruması ve uçması için kanat üzerindeki hava akışının yani hava hızının mümkün olduğunca stabil olması gerekir. Kanat üstündeki hava hızının aniden değişmesi aerodinamik kuvvetlerin oluşmasını engelleyip spin veya deep stall olmasına yol açabilir.

Şimdi burada bir parantez açıp uçuşa uygunluk yönünden rüzgar değerlendirilirken nelere bakarız onun hakkında bir ön bilgi vermek faydalı olacaktır. Rüzgar değerlendirilirken 3 faktöre bakarız darbe miktarına, darbe döngüsüne ve darbe keskinliğine. Darbe farkı, rüzgar hızındaki minimum ve maksimum değerler arasındaki farktır. Darbe döngüsü, Darbenin başlama ve bitişi arasında geçen süreye denir. yani minumum rüzgar hızının döngü süresi. Diyelim ki rüzgar minumum 25 den maximum 35 e yükseldi sonra tekrar 25 e düştü. Bu iki dip nokta arasındaki süreye darbe döngüsü diyoruz. Darbe keskinliği ise rüzgarın maximum değerine ulaşma süresi. Çok kısa sürede maximum yapıyorsa çok daha tehlikeli. Bu araçlardaki 100 km e hıza ulaşma süresi ile kıyaslanabilir:) kolay hatırlanması için. Bu 3 faktöre bakılarak rüzgar analiz edilir. Kural olarak darbe farkı 8 km/h den fazla ve darbe keskinliğide 4 sn den az ise uçulmaz. Darbe döngüsü havanın geneli hakkında bilgi verir ve uzun olması iyidir. Ayrıca kural olarak rüzgar 5 dk içersinde 30 dereceden fazla yön değiştiriyorsa kanadın kapanmasına yol açabilir. Rüzgar hızındaki ve yönündeki bu değişiklikler havanın türbülanslı olduğuna işaret eder. Bu ön bilgiden sonra örnek olaydaki darbe farkı değişiminin kanatın hava hızını nasıl etkileyeceğini inceleyelim ve darbe farkındaki 8 km/h lik değişimin neden kanatın uçuşunu zora soktuğunu daha iyi anlayalım. Hatırlarsak son yaklaşmada 30 mt yükseklikte mevcut durumun denklemsel ifadesi şu idi. Hava hızı = Yer hızı + Rüzgar hızı 35 km/h = 5 km/h + 30 km/h Darbe farkı o gün 10 km/h. Yani max 30km/h min 20 km/h rüzgar hızı. Anlık hava hızımız 5 + 20= 25 km/h olacaktır Ayrıca buna birde yüzde 20 fren konumunuda eklersek 25 km/h-3 km/h= 22 km/h anlık hava hızı yapar. Nevadanın stall hızı 23 km/h. Anlık hava hızı stall hızının altında kaldığı için kanat direkt deep stall veya spin e kayacaktır. Eğer stall hızının altında kalmasaydı kanat hava hızını arttırmak için öne doğru dalma fırsatı bulabilecekti. Sol taraf muhtemelen sağ tarafa göre biraz daha fazla frenli olduğu için kritik olan stall hızının altına düşüp spine kaydı. Spini farkedip frenleri bıraktı, kanat spinden çıkarken öne daldı. Dalışı durdurmak için çok fazla fren aldı ve kanat deep stalla düştü. Kanat deep stalldan çıkıp tekrar öne saldırdı bu sefer bu dalış full stall ile sonlanıp yere düştü. Darbe farkı 8 km/h den fazla olduğunda frenlerin kontrol ettiği hız aralığı çok daralıyor. Çok az frenli bir konumda dahi kanat spine veya deep stalla kayabiliyor.

Servet Yalçınkaya