Termik Nasıl Dönülür ?

Dennis pagen in delta kanatçıla için yazmış olduğu termikte verimli ve kordineli bir dönüşün nasıl yapılcağını anlatan makalesini çok faydalı bulduğum için çevirdim. Bizde delta kanatdaki bar yerine fren olduğu için kolay anlaşılması için fren olarak çevirdim.

Bir yumak dönüş

Ne kadar anneniz, babanız, vaiziniz rahibiniz, hahamınız, gurunuz, trafikte alkol testi yapan polis sizi yakalayıp dümdüz dosdoğru bir yolda yürütmeye çabalasada tanrı biliyor ya, dünyanın bize ikram ettiği enteresanlıkları görmek için arasıra dolambaçlı yollara dönmek çok daha eğlencelidir. Bizim uçuş dünyasında dolanma çoktur ve mükafatı büyüktür. Kalkmayı düz uçuşu ve inmeyi öğrendiğniz alçak tepelerden ayrıldığnızda eğitmeniniz dönmenize ve ufak yön değişiklikleri yapmanıza yardım edicektir. İlk dönüşleriniz çok zayıftır bırakın hız ayarlamasını muhtemelen ne olduğnu hissedecek zamanınız dahi yoktur.
Fakat daha yüksekten uçtuğnuzda 90 derece ve daha fazla dönüş yapmaya başladığınızda bir dönüşte birçok seçeneğiniz olduğunu fark edersiniz. Hangi yöne döneceğinize, ne kadar hızla başlayacağnıza, ne kadar süre kanadı yatırcağnıza, yatış açısının ne olucağna, kanadı ne kadar daldırcağnıza, ne kadar döndürceğnize, ne kadar hızlı düzelteceğnize gibi. yeni pilotlar dönüş hakkındaki faktörlere ilişkin bu soruları çoğaltabilir. Haydi gelin tüm bu olasılıklara akla uygun cevaplar bulmaya çalışalım.

Giriş

Dönüşe başladığmızda bir tarafa ağırlık veririz, haksızmıyım ? Pekala bu ne kadar hızlı (veya yavaş) gittiğmize bağlıdır. Eğer tam stall hızında uçuyorsak kanadı yatırmak için vericeğmiz komut kanadı döndürmek istediğmiz tarafı stall edebilir. Veya en azından kanatın tepkilerini ağırlaştırır. Bu nedenle minumum çöküş oranından biraz daha hızlı uçmuyorsanız (stalla yakın), Bir dönüşe başlamadan önce frenlerin az çekili (birkaç santim muhtemelen en iyi süzülüş oranı) olması gerektiğni muhtemelen şimdi öğrenmişsinizdir.

Daha fazla hız kanatı daha canlı yapacaktır yanal hareketde. Deneyin.
Değişik hızlarda,çok yavaşda dahil , dönüşe girmeyi kanatınızla deneyimlemelisiniz.
Arazi ile aranızda yeterli boşluk verken yapın böylece endişelenmeden kanadın tepkilerine konsantre olabilirsiniz. Bu tip alıştırmalar otomatik tepki vermenizi geliştirecektir, değişik hava koşullarında olabildiğince iyi doğru ve arzulanan dönüşü her bir durumda gerçekleştirmek için. Misal bir termiğe tutunmak istediğnizde, bir kanatdan kaçınmak istediğnizde, veya bir iniş alanına ulaşmak istediğnizde.
Kanat dönüşe girdiğinde yatmaya ve yönü değişmeye başlayacaktır. Güzel. Bu bizim istedigimiz şey. Fakat bunu nasıl durdururuz ? Eminim biliyorsunuz eğer komutun verildiği yanı bırakırsanız ve vucudunuzu merkeze alırsanız yana yatma düzelcektir.(not:bazı
kanatlarda düzeltmek için biraz dış fren veya ağırlık gerekebilir)

Kanat yatmaya başladığında 1. Yatış açısına 2. Yön değişikliğne bakmalısınız. Yatış açısını yanal kontrolün ne kadar güçlü uygulandığı ve ne kadar süre ile tutulduğu belirler. Bunu düşünün. Eğer zaten kordineli bir dönüşteyseniz aynı yönde birkez daha yanal komut verebilirsiniz ve yatış açısını arttırırsınız. Ayrıca aynı yatış açısında daha uzun süre tutarakta aynı şeyi tek bir hareketle başarabilirsiniz. Yön değişikliği, kanatı kontra vererek düzeltmeden önce ne kadar uzun süre dönüşte tuttuğunuzla belirlenir. Örnek vermek gerekirse. Daha yumuşak bir yatışta tutarak 15 saniyede 180 derecelik bir rota değişikliği sağlayabilirim. Veya daha dik bir yatışla 10 saniyede aynı yön değişikliği elde edilebilir. Diger bir deyişle daha keskin bir yatış daha hızlı yön değişikliği ve arzulanan dönüş miktarının daha erken başarılması demek.

Şu açıkca anlaşılmalı ki çok sayıda ve çok çeşitli dönüşler vardır. İstediğiniz zaman kusursuz bir dönüş yapmak için alıştırma yapmalısınız. Umutsuzluğa kapılmayın. Alıştırmalar eğlencelidir. Bir noktaya dikkat edin her kanatda ve farklı kanat yüklerinde komutlara cevap ve zamanlama azda olsa farklı olacaktır. Bu yüzden yapmanız gereken basitçe değişik koşullarda uçmak ve dönüş yapmak, dönüşlerde verilen komutlar sizin bir parçanız olana kadar. ve bunlar hakkında hiç düşünmeden arzu edilen yatışı ve yön değişikliğini sergileyecek kapasitede olmalısınız.
Not: biz bu tartışmada yanal bir komut verirken bir simülatörde vucudunuzun ağırlık merkezini kullanmayı pratik ettiğinizi farz ediyoruz sadece omuzlarınızla değil tüm vucudunuzla.

Çok az dış fren

Şimdiye kadar Dalış kontrolünden hiç bahsetmedik. Olayı karmaşık hale getirmemek için. Fakat şimdi yüzleşmek zorundayız. Dalış kontrol komutu koordineli ve verimli bir dönüşün tamamlayıcı parçasıdır. Muhtemelen bu konuda azda olsa
zaten bişeyler biliyorsunuz. Fakat hala birçok pilot bana dönüşte dış freni ne kadar çekmeliyim diye soruyor.(ya da iç freni bu mesele için) Verebileceğim kısa cevap, Dış freni kanat istikrarlı bir hava hızına ulaşana kadar çek oluyor.

Kanat sizin yatırma komutunuza cevap vermeye başladığında , eğer siz dış fren almazsanız gittikçe hızı artmaya başlayacak. Gerçekte olan dönüşte yavaş yavaş daha fazla dalmaya başlayacak eğer dış fren alır yada ağırlığnızı merkeze çekerseniz elde ettiğiniz yatış acınız herneyse orda sabit tutarsınız. Merkezkaç kuvvetinin etkisi artar kanadı ağırlaştırır kanadı yatırdığnızda. kaldırıcıyı arttırmak için dış freni biraz çekerek hucum açısını arttırıp kanatı yavaşlatmaya ihtiyacınız vardır. Ek olarak daha kavisli bir yol izleyecek daha yüksek hucum açısı ile kulaklar havayı yardığı için kaldırıcıya neden olacak ve dalışı önleyecektir. Birazcık dış fren karşılığında verimli bir dönüş elde ediceksiniz.

Tekrar ediyorum doğru miktarı ve yatış açısını kendi kanadınız için
deneyimleyip tecrübe ederek öğrenmelisiniz. Yumuşak (az yatırmak) dönüşler nerdeyse hiç gerektirmez dış fren. Fakat dönüşlerde yatışları derinleştirmeyi ve daha uzun süre dönüşte tutmayı öğrendiğnizde gerekli dış fren miktarını hissetmeye başlayabilirsiniz. Kanadınızda istikrarlı bir hava hızını oturtmaya çalışın. Az dış frende kademeli olarak hızlandığnı hissedeceksiniz. Gerektiğinden daha az dış fren uygulayarak yüksekteyken bu etkiyi hissetmeyi deneyin. İstediğniz zaman dalışı durdurup kanatı
düzeltip kademeli olararak yavaşlayıp en iyi süzülme hızında uçabilirsiniz. Hava hızları hakkında söylenenler anlaşılmayabilir fakat tüm iyi pilotlar yapabilir ve ögrenir bunları ve hava hızlarının farkındadır. Ve adeta onların parçası olmuştur.
Şekil 1 ölçüsünde bir dış fren ve çok az dış fren uygulandığında kanatın izleyeceği yolu gösterir. Not: Dalarak dönüş irtifa kaybetmek için arzulandığında daha kullanışlıdır. Veya hız kazanmak için inişte son yaklaşmaya hazırlanırken.(şekil 1 deki çeviri: -Dönüşün başladığı nokta.
-Maximum verimli dönüş izi.
-Bu dalışın izi. Pilot dış fren alarak kanatı gerektiği kadar yavaşlatmıyor.)

Çok Fazla Dış Fren

Eğer çok fazla dış fren uygularsanız kademeli olarak yavaşlayacaktır dönüş içersinde, kanadın iç tarafı stall olmaya başlayana kadar. Büyük olasılıkla kanadın geriye doğru yıkıldığnı bir şekilde hissetceksiniz. Yüksek performanslı kanatlarda dahi oldukça fazla feedback vardır ve adeta emreder “frenlere bu kadar fazla asılmaktan vazgeç ! Nerdeyse stall olcam” Eğer stall olursanız sonuçları kanadın dizaynına göre değişir. Çoğu başlangıc ve orta düzey kanat frenleri bırakıp ve devam edebilirsiniz , en azından yumuşak havalarda kanadın içine düşmezsiniz. Bazı kanatlar stall dan çıkmak için öne doğru çok dalabilir. Siz frenleri bırakır bırakmaz kanat bi şekilde kendini kurtarcaktır 120 mt civarında irtifa kaybederek. Önemsiz bir kayıp. Fakat kim irtifa kaybetmek isterki daha önemlisi kim bir termiği kaybetmek ister.

Bu yüzden birazda termik dönmekten bahsedelim. Haydi bir süreliğne şu eğlenceli meseleyede bulaşalım. Termiklerin olağan arzulanan bir şey olduğnu ve tüm pilotların havada kalmak ve yükselmek için aradığnı şimdiye kadar öğrenmişsinizdir. Termiği öğrenme süreci birkaç ayınızı alır fakat burda dikkatinizi çekeceğimiz esas mesele, bir termiğe gömüldüğnüz zaman, belli bir çapta verimli kordineli dönüşler yapabilmektir termiğin en iyi kaldıran bölgesinde kalabilmek için. Biz burada verimli ve kordineli dönüş kısmıyla ilgilencez. Biz zaten bu tür dönüşleri doğru dış fren kullanımıyla dönüşte kanatın hızlanmasını ve yavaşlamasını önleyerek yapabileceğmizi göstermiştik. Bir termikteyken sürekli 360 derecelik dönüşler yaparsınız bu yüzden bolça vaktiniz vardır kanadı hissetmek ve gerekli komutları vermek için.

Anafikir bir termikte kanadı stall olmadan mümkün olduğunca yavaş uçurabilmektir. Başka bir deyişle dönüşte kanadınızı min çöküş hızında uçurmak istiyeceksiniz.(çevirmen notu: eski kanatlarda min çöküş hızı stall hızına yakındı. Modern kanatlarda min çöküş hızı daha yüksek olarak dizayn ediliyor artık bu da genelde yüzde 25-30 fren konumuna denk geliyor eskiden en iyi süzülme hızı yüzde 25 fren konumu iken şimdi ise trim hızı yani sıfır fren konumu olacak şekilde dizayn ediliyor. Bu hızlar kanatdan kanata değişebilir. Kanat firmasından kanadınızın polar eğrisini isteyebilirsiniz bu hızları öğrenmek için. Ya da sıfır bir havada siz kendiniz de biraz uğraşarak çizebilirsiniz.) Yumuşak termikler için gerekli teknik işte budur. Eğer termik ateşli ve türbülanslı olmaya başlarsa dönüş boyunca biraz daha hızınızı arttırmalısınız. (kanat biraz dalacağı için çöküş oranı artacaktır. Fakat hakimiyetiniz çok fazla artacaktır) Böylece kanadı istediğiniz gibi yönlendirebilceksiniz. Termik dönmek çok eğlencelidir ve başarısı daha çok ne kadar etkin ve verimli döndüğünüze bağlıdır.

360’lar.

Bildiğiniz gibi 360 derece dönüşler yapmak irtifa kaybetmek için iyi bir yoldur kaldırıcı dışındayken ve termiğin içinde kalmak içinde gereklidir. Yüzlerce kez (muhtemelen binlerce kez) alıştırmasını yapmanız lazım. 360 derece dönmeyi öğrenmeye ilk irtifa uçuşları ile başlarsınız. Eğitmeniniz orda size rehberlik eder.(umarım telsizle olur) Siz bir kordineli dönüş yapmaya çalışmadan önce bir 360 atmak hiç zor değildir, ihtiyacınız olan şey sadece halka nerdeyse tamamlanıncaya kadar dönüşü devam ettirmektir. Nerdeyse dedik çünkü kanatı yatırıp dönüşe başlamadan önceki pozisyonu yakalamanız için yoksa fazla dönmüş olursunuz. Çok fazla 360 atmaktan çok 360 ları doğru açıda bitirme alıştırması yapmışsınızdır umarım.(çevirmen notu:dönüşe başlamadan önceki yön ile dönüşü bitirdiğinizdeki yön aynı olmalı 360 dönüşte)

Birkez kanadı yatırıp tam olarak 360 atabildiğnizde şimdi ihtiyacınız olan bunun sayısını arttırmaktır. 540 derecelik dönüş yapmaya gayret edin.(bir 360’a bir 180 daha ekleyin) sonra 720’ye çıkartın.(Hiç durmadan 2 adet 360) kademeli olarak 360 ları arttırın ta ki Oryantasyon kaybı(çevirmen notu: yön duygusu) yaşamadan hiç durmadan istediğniz kadar dönebilcek hale gelinceye kadar. 360 ları birer birer arttırmanın öneminin altını çizelim en azından birbiri ardına 3 kez yapmadan arttırmayın. Böylece oryantasyon kaybı yaşamazsınız. Çocukluğumuzda bir dairenin etrafında dönüp dururken yaşamış olduğmuz sersemliği herkes tecrübe etmiştir. Bu tür etkilerden kaçınmak için beyninizi eğitebilirsiniz fakat bunu yavaş yavaş yapmalısınız. Bir 360 ile başlayın sonra bir tane daha ekleyin azar azar arttırın.

Dönüşlerinizi daraltın (daha fazla yatış açısı) büyük olasılıkla ilk başlarda yaşadığnız oryantasyon kaybını yine yaşayabilirsiniz. Çünkü g kuvvetide de eklendi üzerine. Bu yüzden ilk 360 larımızı yumuşak bi şekilde yatırarak başlar sonra kademeli olarak yatış açısını arttırırız. G’ yi hissedin ve herzaman ne yaptığnız konusunda uyanık olun. Ve ayrıca dikkatinizi nereye yönlendirdiğinizede
dikkat edin. Genellikle bakmak için en iyi yer kanadın içidir. Kulak uçlarına odaklanmayın arkaplanda fırıldak gibi dönen yer kafanızı karıştırabilir. En iyisi uzaktaki bir noktaya bakışları üstünde sabitlemeden bakmaktır arasıra bakışlarınızı başka bir noktaya kaydırmaktır. Sonunda rahatlamayı öğrenip gözlerinizle döndüğünüz taraftaki trafiği kontrol edebileceksiniz. Dikkat edin en zoruda 360 derecelik dönüş yaparken kafanızı aniden çevirip karşı tarafada bakabilmektir. (dönüş yönünün tersine) Deneyimli pilotlar dahi bunu öğrenmek için kendini zorlamalıdır ki kalabalık bir termikte hem dönüşün içi hemde dışındaki trafiği gözlemek zorundayız. Çözüm yolu burda çokca pratik yaparak beynimizin bunun üstesinden gelmesine yardımcı olmaktır. Hava araçlarındaki tüm pilotlar oryantasyon ve denge hissini eğitmelidir.

Hem sağ hem de sol tarafa doğru dönüş pratiği yapmak çok önemlidir.
Sürekli aynı yönden dönmeyin. Bu kötü alışkanlık sizi sınırlar. Belkide daha önemlisi iniş planlamasında bir yön diğerinden daha iyi olabilir.

Çeviri Servet Yalçınkaya