ÖLÜM SPİRALİ

ÖLÜM SPİRALİ ; spiral en etkili ve hızlı bir acil durum manevralarından biri olmasına rağmen, aynı zamanda ÖLDÜREBİLİR DE!. Bruce Goldsmith neyin yanlış gittiğini irdeliyor.

Son yıllarda spiral dalışın sebep olduğu bir çok ölümcül kaza olmaktadır. Bu kazaların çoğu alçak irtifanın sebep olduğu veya EN A veya EN B ( DHV 1- DHV 1-2) kanat kullanan  orta seviye pilotların karıştığı  kazalardır. Pilot çoğunlukla eğitim sırasında telsizden eğitmeninden aldığı komutları kendi kendine çalışırken, ZAMANINDA SPİRALDEN ÇIKMAYIP YERE ÇAKILANA KADAR SPİRALE DEVAM EDER!

10-20 m/s çöküş hızı ile  suya veya yere çarpma çoğu kez ÖLÜMCÜLDÜR! Sadece bu yıl Fransa’da 3, Almanya’da 2, İtalya ve Türkiye’de 1 ölümlü kaza haberi duydum.

Bütün kazalar farklı marka kanatlarla gerçekleşti. Bu kazalarla ilgili en sık ve ortak gerçek kazaya karışan kanatların ENA ve  EN B  sertfikalı kanatlar olmasıdır.

Sorun yeni değil. Spiral dalışta ilk ölümcül kaza 8 yıl önce St André Les Alpes’de oldu. Pilot çok tecrübeli bir eğitmen kontrolünde ve XC kursu gerçekleştiriyordu. Spirale girdi ve bir daha ÇIKAMADI!

SPİRAL STABİLİTESİ ( DENGE) NEDİR?

Sertifikalı kanatlar, AFNOR veya DHV gibi sertifika organizasyonları tarafından spiral stabiliteleri test edilir. Test pilotları kanadı standart bir şekilde test protokolünde olduğu gibi spirale sokar ve frenleri bırakır.

Eğer kanat pilotun bir müdahalesi olmadan otomatik olarak spiralden çıkarsa, kanat testi geçer. Eğer kanat spirale girdiği dönüş hızında spirale devam ederse, kanadın nötr spiral olduğu ifade edilir. Eğer kanat FRENLERİN BIRAKILDIĞI ANDAKİ DÖNÜŞ HIZINI ARTIRARAK SPİRALE DEVAM EDERSE, KANADIN DENGESİZ (UNSTABLE) SPİRAL olduğu ifade edilir.

Başlangıç pilotlarının kendi kendilerine spiralden hemen recover ( kurtarması) etmesi gerekirken, ileri seviye pilotların kontrol edebildikleri sürece dengesiz spiral kanat kullanmalarına izin verilir. Orta seviye pilotlar bu iki uç arasında bir yerdedir.

Tüm bunlar kulağa yeterince anlaşılır geliyor. Öyleyse insanlar neden sertifikalı kanatlarla spiral dalışın sebep olduğu kazalara karışıyorlar? Cevabı bulmak için yüzeyde gözükenden daha karmaşık olan daha derindeki evveliyata bakmak gerekiyor.

BİRAZ TARİH

1997’de DHV’de Hannes Weininger’in başında olduğu teknik departmanından bir takım, kanatların spiral stabilitesi ile ilgili geniş kapsamlı bir araştırma yaptı. Özellikle düşük “aspect ratio”ya sahip kanatlarda, spiral dalış zaten problemin olduğu anda gerçekleşiyordu. DHV pek çok kanadın spiralde “unstable –dengesiz” olduğunu ortaya çıkardı. Test boyunca neredeyse düşük “aspect ratio”lu kanatların tamamı, spiral dalış karakteristikleri sonucu başarısız oluyordu.

Sonunda DHV, bir sonuca vardı: pratik olarak herhangi bir düşük “aspect ratio”lu kanat ÇÖKÜŞ HIZI ÇOK YÜKSEKSE BAŞARISIZ OLACAKTIR.  Bunun sonucu olarak, çöküş hızını daha makul hissettikleri bir seviyede sabitlemeye karar verdiler.

SIV kursları boyunca spiral dalış çalışan pilotları ölçtüler, çoğu spiral dalışta, çöküş  hızının  14 m/s’nin üzerine çıkmadığını gördüler. Ve bundan sonra DHV testleri 14 m/s çöküş hızını aşmayan normal spiral dalışlar temel alınarak yapıldı.

DHV testleri, kanat 14 m/s çöküş hızının üzerinde unstable-dengesiz olsa da, DHV1 veya DHV 1-2 sertifikalarını almak için kolayca kumanda edilebilmeleri gerektiğini söyler.

Ayrıca DHV araştırma boyunca iki tip spiral dalış olduğunu keşfettiler:  STANDART SPİRAL  ve burun üzeri DEEP SPİRAL.

STANDART SPİRAL

Standart spirale girmek için, bir fren yumuşakça ve artan bir şekilde uygulanır. Bunu yaptığınıza, kanadın yatış açısı spiralin şiddeti ile birlikte gittikçe artar. Hücum kenarı yatay düzleme tipik olarak 45 derece açıdadır. Normal olarak 15 m/s çöküş hızını aşmak çok zordur.

BURUN ÜZERİ “DEEP” SPİRAL:

Bu, standart bir 360 derece spiral dönüşten sonra aniden fren uygulanarak sağlanır. Hücum kenarı sert bir şekilde 45 derecede daha döner  ve  yere doğru bakar.

Bu SAT’a girişe çok benzer. SAT’a girdiğiniz zaman, freni daha uzun uygular ve hücum kenarı yere baktığı noktayı geçer. Deep spiral’de çöküş çok yüksektir, 20 m/s’yi geçebilir.

DHV’nin SONUÇ BİLDİRGESİ

Araştırmanın sonucunda, DHV magazin 1988’de biri Christoph Kirsch (Freex designer) ve diğeri Stefan Muller (Firebird designer)tarafından kaleme alınan iki makale yayınladı.  Temel olarak “SPİRAL DALIŞ TEHLİKELİ BİR MANEVRADIR VE SADECE ACİL DURUMDA UYGULANMALIDIR. “

Ayrıca, DHV’nin kanatları sadece 14 m/s çöküş hızında test ettiğini ve daha yüksek hızlarda kanatların spiral stabilite karakteristiklerinin çok değişebileceğini belirttiler.

DHV spiral dalış manevralarının sadece su üzerinde SIV klinik çalışmalarında öğrenilmesini tavsiye ettiler ve asla başlangıç pilotları için uygun olmadığını belirttiler.

DHV ŞUNU EKLEDİ Kİ SPİRAL DALIŞ SADECE ACİL DURUM PROSEDÜRÜ OLARAK KULLANILMALIDIR. HER SEVİYEDE TÜM PİLOTLAR SU VEYA YER ÜZERİNDEN EN AZ 300 METRE İRTİFA VARKEN SPİRALDEN ÇIKMALIDIR!

SPİRAL STABİLİTESİNİ ETKİLEYEN DİĞER FAKTÖRLER

Tüm bunlar kulağa yeterince karmaşık gelse de, spiral stabilitesini etkileyen daha pek çok önemli sebep vardır.

1. Harneste yer alan göğüs kayışı: Göğüs kayışı ne kadar rahat ve geniş ise, spiralden çıkış o kadar kolay olacaktır. Orta seviye pilotların pek çoğu daha dar göğüs kayışı ile uçmayı tercih ettiğinden, ölümlü kazalardaki sorumlu sebeplerden biri olabilir.
2. Ağırlık: Kanat ne kadar yüklü ise, spiral stabilitesi o kadar bozulacaktır.
3. Çapraz Bağlama: Kanadın spiral stabilitesini düşürür, buna pek çok pilotun kullandığı ABS de dahildir.
4. Pilotun spirale girerken freni hangi hızla uyguladığı
5. Pilotun spirale girerken uyguladığı ağırlık aktarma ve spiralde kalırken uyguladığı ağırlık aktarma miktarı.
6. Pilotun ağırlık merkezi: Ağırlık merkezi ne kadar aşağıda ise, kanat o kadar spiralde kalmak isteyecektir. Ballastların yerini saptarken bunu göz önüne almak çok önemlidir.

Sertifikasyon kuruluşları, tüm pilotların pratikte uçuşuna etki edecek standart yöntemlerle, ellerinden gelenin en iyisi ile kanatları test ederler.

Bununla birlikte, tüm değişkenlerle birlikte belirli koşullar altında kanadın nasıl “unstable- dengesiz – spiral özelliğine sahip olacağı da ortadadır.

Spiral stabilitesi ile ilgili kazaların artması sebebi ile, DHV spiral stabilite testlerini çok daha titiz ve sert yapmaktadır. Birkaç yıl önce testten geçen kanatlar, artık testten geçemeyebilir.

TAVSİYELER

Güvenilir olmayan orta seviye pilotları, şimdilerde orta seviye kanatlarda gördüğümüz ölümcül kazalara sebep olan burun üstü “deep”spirale kazara girebilmektedir.

Çöküş hızı ve yüksek G kuvveti onları öyle bir şaşırtır ki donup kalırlar ve yere çarpana kadar  hiçbir şey yapamazlar. Bu açıkça çok sağlıksız bir durum. Neyse ki pilotlar aşağıdaki birkaç öneriyi dikkate alarak bundan kaçınabilirler.

1. Spiral Dalış ileri seviye bir uçuş manevrasıdır. Uçuş saati düşük öğrencilere öğretilmemelidir.
2. Spiral çalışmaları SIV kurslarında başarılı bir şekilde pratik edilmedikçe, kendi kendine yer üzerinde denenmemelidir.
3. Spiralden çıkmak için tüm yapacağınız ağırlık aktarmak ve dönüşün dışına kumanda vermektir. Ne kadar erken çıkarsanız o kadar kolay olacaktır.
4. Yüksek çöküş hızlı spirallerde, fren basıncı oldukça yüksek hale gelebilir ve pilot fiziksel olarak yeterince dış fren uygulayamayabilir. Bu durumda,

İLK ÖNCE İKİ ELLE DIŞ FRENİ ÇEKMEYİ DENEMELİDİR. EĞER BAŞARISIZ OLURSA YEDEK PARAŞÜTÜ AÇMALIDIR. SON YILLARDA SPİRAL DALIŞTA ÖLEN PEK ÇOK PİLOT, YEDEĞİ ATMAMIŞTIR BİLE !. UNUTMAYIN YÜKSEK G KUVVETİ DOĞRU DÜŞÜNMENİZE ENGEL OLUR!

BRUCE GOLDSMİTH, CROSS COUNTRY MAGAZINE 22 ŞUBAT 2004

http//www.xcmag.com/2004/02/icaristics-the-death-spiral/

Çeviri: Elvan Yılmaz