Yamaç Paraşütü Sporunda Risk Yönetimi

Kanaatimce, risk yönetimi yamaç paraşütü temel eğitiminin en önemli başlıklarından biridir. Gerek güvenli pilotaj, gerekse bu sporun genel güvenlik seviyesini artırmak için bu konu hakkında konuşmak çok önemlidir. Aynı zamanda hem insanların davranış eğilimlerini, limitlerini kabul etmelerini, grubu takip etmek veya diğer pilot ve izleyenleri etkilemek ve dikkatlerini çekmek yerine kendini ayrı olarak değerlendirmeyi içerdiği için en zor başlıklardan biridir. Bu aynı zamanda bir “tavır”dır.

Kurallar vardır ki, zorlu olan,  bir hataya dönüşebilecek bir karar vermiş olsanız da, bir şekilde hala güvenlik sınırları içerisinde kalabilmenizi sağlayacak olan bu kurallara uymaktır. Uçarken, riski mümkün olduğunca azaltmak için bazı önlemler almaya ihtiyaç duyarız. Risk ve yarar arasındaki denge her zaman kuşkuludur. Aşağıdaki tablo sadece yamaç paraşütü değil, genel olarak nasıl karar aldığımızı basit şekilde anlatmaktadır:

Bu kuralları takip etmenin zor olmasının bir sebebi şudur: Bu sporla uğraşan insanların karakteri. Web üzerinden “İnsanlar neden risk almayı sever” sorusunu sordum, dünyanın her yerinden çeşitli yanıtlar alarak, bazı fikirler edindim. Bu soruya verilen en yaygın yanıtlar şu çeşit insanları işaret ediyor: bağımlılar, aşırılıkçılar, korkusuzlar, heyecandan hoşlananlar, yeni coşku arayışı, özgürlük tutkusu, tutucu olmayıp düzene karşı olanlar. Tüm bunları detaylı olarak inceleyip tartışmadan, şunu söylemek “güvenli” olabilir: yamaç paraşütü pilotları genel olarak bağımsız kişilerdir, bir şekilde bencil, meydan okumayı ve serüvenlerini paylaşmayı seven kişilerdir. Delawar Üniversitesi klinik psikoloji profesörü Marvin Zuckerman, macera/heyecan arayıcılarını şu şekilde tanımlar: yoğun tecrübe veya bir kitaptan sonra ihtiras duyan ve bu dürtülerini gerçekleştirmek için, her çeşit riski ( fiziksel, sosyal, hukuksal ve finansal) alabilen insanlar.

Riskin Tanımı

Risk ölçülebilir bir birimdir. Risk, bir şey gerçekleştiğinde, neler olabileceği olasılığı ve zararın şiddeti hakkında bilgi verir. Başka bir deyişle;

“Ne kadar sık” ÇARPI “ne kadar kötü”

Olasılık,  beş kategoriye bölünebilir:

1. Sık
2. Mümkün
3. Arada sırada
4. Küçük
5. Olası değil

Şiddet, dört kategoriye bölünebilir

1. Feci
2. Kritik
3. Sınırda
4. İhmal edilebilir

( Yukarıdaki bilgi  Sport Parachutist’s Safety Journal, V2, #2, 1989’dan alıntıdır)

Örneğin kanat ucu kapanmaları ile ilgili risk, “sık ve ihmal edilebilir”dir. Bu risk hemen hemen tüm pilotların kabul etmeye hazır olmaları gereken bir risktir. Gravat ile ilgili risk ise daha çok “küçük ve kritik” olarak değerlendirilebilir. Yamaç paraşütündeki tüm hadiselere, yıllar boyu toplanan veri,  yapılan ölçüm ve gözlemlere dayanan belli bir risk değeri atanabilir.

Sorun şu ki, bir kazaya sebep olacak riski tahmin etmek, şartlar, pilot ve malzemeyi içeren pek çok parametreyi içerdiği için zordur. Diğer problem ise, bir uçuşun bir sonraki uçuşun nasıl olacağını tahmin etmenizi sağlayamamasıdır. İstatistiklerde tüm bu durumlar “bağımsız hadisler” olarak değerlendirilir. 100 muhteşem uçuş yapmanız,101.nin nasıl olacağını göstermez. Belki de asıl problem şudur: Kimi pilotlar bazı riskler alırlar, o gün kaza yapmazlar; bir problem olmadığını düşünürler ve buna devam ederler ta ki kaza yapana dek. Kaza olduğunda şunu sık sık duyarız : “Çok iyi bir pilottu”, “ne olduğunu merak ediyorum, pilot hatası olamaz, kötü bir şans olmalı”

Risk Değerlendirmesi/Tahmini

Risk değerlendirmesi genellikle riskin öznel bir bakış açısıyla algılanmasına dayanır. Psychology Today (Mart-Nisan, 2002,  Farrin Jacobs) dergisinde yer alan ilginç bir makalede, yazar macera yarışçılarının ne kadar çok tecrübe edinirse, o kadar çok risk almaya eğilimli olduklarını rapor etti. Fakat onlar artık bu faaliyetleri riskli olarak değerlendirmiyordu. Başka bir deyişle ne kadar çok yarışırlarsa, o kadar çok risk algıları değişiyordu. Elbette bu onların özgüvenleri ile ilgiliydi. Fakat işte bu, yamaç paraşütü uçuşlarında kazaya sebep olan şeydir.

Riske Engel Olma

Şimdi mükemmel bir bölgede  (büyük kalkış pisti, büyük bir iniş alanı ve hiçbir engel yok), mükemmel koşullarda uçan mükemmel bir pilot hayal edin. Varsayalım ki mükemmel ekipmanı olsun. Böyle biri sadece bir kadın olabilir ki, bu yüzden mükemmel pilotu kadın olarak hayal ediyoruz. Diyelim ki çok iyi bir gününde, egosu kararlarını etkilemiyor, hava şartları mükemmel, daha da iyisi gökyüzünde başka mutlu pilotlar var ve ona hiçbir türbülansın olmadığı mükemmel kaldırıcıları haberdar ediyor (ÇN: kim bu mükemmel kadın pilot ?).  Böyle bir durumda kaza riski nedir? Çok düşük.  Hava kütlesindeki tahmin edilemeyen bir türbülans, pilotu yere çakılmakla yüz yüze getirebilir mi veya başka bir pilot ona arkadan çarpabilir mi? Gerçekte hangi sıklıkta olabilir bu olaylar? Bunu söylemek zor ama pek sık değil.

Fakat hiç şüphe yok ki, yamaç paraşütünde rapor edilen kazaların çoğu pilotaj hatasıdır. Başlarda “Neyse ki böyle bir hatayı ben yapmazdım” diye düşünmek beni rahatlatırdı. Ama zamanla hataları ben de biriktirdikçe, daha alçakgönüllü oldum. Gerçek, hepimiz her zaman hata yaparız. Bunun “en kötüsü” olduğu mazeretini asla kullanma: ” Kaza yaptı çünkü hata yaptı!”

En büyük hata, kendimizin hiçbir hata yapmayacağını düşünmektir. Hepimiz yaparız!

Riskle ilgili bir sınıflandırma mümkün değil sanırım, çünkü hepsi bizim davranışımızla ilgilidir. Açık ara farkla en önemli faktör şudur;  doğru davranışımızla kaza riski azaltılabilir. Yamaç paraşütünde asıl tehlike pilotun kendisidir.

İşte riskleri azaltmak için en önemli birkaç şey aşağıdadır:

1. Mental Farkındalık

• Riski kabul et, inkar etme!
• Olabilecek bütün kazaların farkında ol, bütün önlemleri al, en önemlisi hepimizin hata yapabileceğini kabul et ve bu, neden güvenlik kurallarına uymak zorunda olduğumuzu gösterir.
• Tecrübeli pilotlardan tavsiye al, akıl danış. Uçuş stiliniz uyarsa şanslısınız.
• Zihinsel ve fiziksel sağlığının ne durumda olduğunu değerlendir.
• Limitlerini ve seviyeni bil. Her zaman şu soruyu kendine sor: “Ne çeşit bir pilotum?”
• Vukuatların hakkında kendine soru sor (Kaskını takmayı unutmak, iniş alanını ıskalamak, kötü iniş) .Tüm bunların hepsi senin için bir ikazdır. Kendini sorgula!
• Sezgilerini dinle! Kendin ve uçuş alanı ile ilgili sezgilerine kulak ver. Şüphen varsa ,”UÇMA” ! Kadınlar bu konuda genelde daha iyiler. Sadece Fransa’da şaşırtıcı olarak erkek ve kadın pilotların kaza istatistikleri birbirine yakın ( ölümcül kazalar hariç) .

 

Fransız Pilotlar	2004	2005
Toplam pilot sayısı	23242	24094
Kadın pilotlar	%15	%15
Rapor edilen kaza sayısı	328 (%1.7)	494(%2)
Kadın pilotların karıştığı kaza	52 (%1.5)	75 (%2)
Erkek pilotların karıştığı kaza	276 (%1.3)	419 (%2)

 

Bir sonraki tavsiye Chris Santacroce’dan geliyor: “Tüm uçuşlarındaki keyif ve başarının birkaç aşamadan geçtiğinin farkında ol; pek çok iyi uçuş ve birkaç kötü uçuş yapacaksın. Bu tekamülün (ilerlemenin) neresinde olduğunun farkında ol. Kararlarını buna göre ayarla.

Soru şu hale gelir: Bir kaza yapmak nasıl bir şeydir? Öncü ipuçları nedir? Bu gerçekte bir gizem değildir. Gerçekte çok fazla “talihsiz” kaza yoktur. Her zaman ikazlar vardır. Sıklıkla art arda yaptığınız üç hata bir kazaya doğru yol aldığınızı gösterir: (bir gün önce kötü bir iniş, “speed bar”ı takmayı unutmak, rüzgar şiddetini ölçmeyi unutmak gibi) .

Sağlıklı uçuş zihniyetini geliştir. Bu “tam zamanlı bir iştir”!

1. Pratik Tavsiyeler

• Her zaman uygun malzeme kullan ve malzemeni her zaman kontrol et.
• Önleyici ve düzeltici manevraları öğren. SIV kliniklerinin yararı açıktır.
• Öğrenmeye ve eğitime devam etmek yalnızca fayda sağlar.
• Yeterli irtifadan daha yukarıda uç. İrtifa anahtar faktördür.
• Hava durumunu öğren.
• Orta seviye sendromu sadece orta seviye pilotlarına özgü değildir. Tüm seviyedeki pilotlar, olduğundan daha iyi bir pilot olduğunu düşünür!

Sonuç

Bilgi, beceri ve davranış bu sporu daha güvenli yapmak için gerekli anahtar öğelerdir. Bireysel olarak sizinle ilgilidir. Tehlikeli bir spor olmasına rağmen, yeni beceriler edinmek için antrenman yapar ve egonuzu alt ederseniz, riski büyük ölçüde azaltırsınız.

Irene Revenko, Hang Gliding & Paragliding, Ekim 2006

Çeviri: Elvan Yılmaz