VIRGA: NASIL OLUŞUR & BİLMENİZ GEREKEN NEDİR

Mike Chevalier  ve ben,  geç saatlerde yelken yapmak umuduyla öğlen erken saatlerde kalkış alanına vardık. Sıcak,  kuru ve güneşli bir gündü. Rüzgar kalkış alanına 10-15 knot ile esiyordu( Ç.N: 19-28 km/h) ki bu, klasik bir “Sangre De Cristo Villa Grove”  cam gibi bir öğleden sonrayı gösteriyordu. Vardığımızda bir kaç açık hava kümülüsü batımızda Sauguache sıra dağlarını süslüyordu ki, böyle bir gün için olağandı. Kanatlarımızı hazırlarken küçük izole kümülüsler, çok kuru olan San Luis vadisinde şekillenmeye başlarken, bir kaçı kalkış alanımıza doğru hareket halinde idi. Bu Villa için sık görünen bir durumdu ve müthiş bir öğleden sonrayı işaret ederken, kalkış alanı üzerindeki bulutlar yukarıda iyi kaldırıcıları gösteriyordu. Hevesimiz arttıkça çevremizdeki bulutlardaki konvektif büyüme artıyordu (Ç. N.  ITAP İklim fiziği 2009 sf:78 “Sıcak hava soğuk havadan daha hafif olduğu için yükselir. Konveksiyonel yükselme, zeminde hava yüzeyinin ısınmasıyla alakalıdır. Yeterince ısınırsa, çevresiyle kıyasla hava kütlesi daha sıcak ve hafif olur, sıcak hava balonu gibi, yükselir, şişer ve soğur. Yeterince soğuma olduğunda hava parseli doygunluğa ulaşır ve bulutlar oluşur. Bu süreç, iç kıtalarda ve ekvator çevresinde etkilidir. Burada Kümülüs ve Kümülonimbus bulutlarını oluştururlar. Gökgürültülü fırtına yaratan bulutların çok büyük kısmının kısa sürelerde yerel bölgelerde taşınan yağmurla ilgilidir. )

Havayı izlerken, havadaki bu telaş yavaşladı. Önümüzdeki bulutlar büyümeyi durdurdu. Bulutların orta tropesferik üst sınırları şeklini kaybetmeye başladı ki bu, süper soğuk yağış partiküllerinin buz partiküllerine dönüştüğünü işaret ederken, orta büyüklükteki kümülüs dağılmaya başladı. Kısa süre içerisinde yağış bulunduğu yerden aşırı kuru hava kütlesine doğru düşmeye başladı. Yağış partikülleri yerden çok yukarıda kururken, buluttan aşağı doğru güçlü bir hava akımı üretiyordu. Kuruyan yağmur tarafından üretilen “gust front” ( MGM web sayfası: Bir thunderstormdan dışarıya doğru yatay olarak hareket eden soğuk hava ve çevresindeki hava arasındaki sınır) tüm vadi tabanı boyunca yayılmıştı ve sonunda koptu. ”Gust front”un ön cephesi vurduğunda çok şiddetli esti. Kanatlarımız koruma altındaydı ve sabrımızın ödüllendirileceğini umarak bekledik.

30 dk içerisinde bulutlar dağıldı ve gökyüzü tamamen açık oldu. Kalkış alanındaki ve vadideki koşullar mükemmeldi.

Bir mil ötedeki iniş alanı ile radyo bağlantımız vardı. Hazırlandık ve düzgün yelken havasına doğru kalkış yaptık. Hayden Pass üzerinde daireler çizerek kısa süre içerisinde, kalkış alanının üzerinde 12000-14000 feet irtifaya çıktık. İşte bir başka cam gibi mükemmel bir akşam üzeri idi veya öyle sandık!

Kısa bir zaman sonra, küçük yüksek tabanlı kümülüsler, vadi üzerinde batımızda epey mil uzakta tekrar şekil değiştirmeye başladı. Uçtuğumuz dağ sırasına parelel katı bir hat oluşturacak şekilde, bulutlar yatay ve dikey olarak hızla büyümeye başladılar. Cam gibi düzgün bir havada zirvede keyifle uçarken, nispeten bize çok uzak gözüken bulutlar aniden doğuya bize doğru hareket etmeye başladı. Çok hızlı ince bir yağmur bulut tabanından başladı ve bizi dağın karşısında yukarıda kalmaya mecbur eden bir yağış perdesi oluşturdu. Perdenin uzunluğu millerce devam ediyordu ve bize bu tehlikeli karşılaşmadan kaçmak için kuzeye ya da güneye gitme imkanı vermiyordu. Bu,  genç Mike için kesinlikle içerisinde bulunmak isteyeceği bir durum değildi!

Yağış perdesi çok ince idi ve rahatlıkla içinden görebilirdik. Bununla birlikte yere ulaşmadan kuruyan önceki yağmurdan farklı olarak, bu çok ince yağmur vadi tabanı boyunca yere düşüyordu ve  Mike ve benim için sonra açıklayacağım üzere büyük bir şanstı.

Virga latince “iz” manasında bir kelime olup, buluttan düşen yağış partiküllerinin yere ulaşmadan kuruduğu bir yağış biçimine verilen addır. Çok yüksek sıcaklıktaki hava kütlesine düşen yağış ve düşük nem, “virga”nın oluşması için mükemmel çevre koşullarını sağlar. Bu sebeple benzer koşullarda her yerde oluşabilmesine rağmen, kuru iklim, “virga”nın oluşması için en uygun ortamdır. “Virga”nın çevresinde çok güçlü downdraft- aşağı yönlü hava akımları ve gust-kuvvetli rüzgar darbesi olduğunu bilmek, yamaç paraşütçüleri ve delta kanatçılar için çok önemlidir.

VİRGA NASIL OLUŞUR

Virga nın oluşması için bölgede öncelikle gözle görülür bir nem olması gerekir ki tipik olarak bu da kümülüs bulutu demektir. Virga,  konvektif bir ortamda oluşmasına rağmen, tipik olarak daha az tehdit edici olsa da bir stratus bulutundan da gelişebilir. “Virga”nın sebep olduğu güçlü downdrafts- aşağı yönlü hava akımları genelde, en iyi ihtimalle  kümülüslerde gördüğümüz üzere kararsız hava  kütlesi oluşturur. Bazılarımız kümülüs bulutlarının boyu uzadıkça, bu konvektif kulelerin gök gürültülü fırtınalara dönüştüğünü düşünür. Bununla birlikte, küçük boyutta bir kümülüs de “virga”ya sebep olabilir. Yağış partiküllerinin bulut içerisindeki çarpışmaları ve birleşmeleri bu makalenin konusunun dışındadır. Yalnız şu kadarını söyleyebilirim ki, serbest uçuş yapan pilotların, kararsız aktif bir günde buluttan düşüp yere ulaşmadan kuruyan yağışın “endişe etmek” için bir sebep olduğunu bilmeleri yeterlidir.

Yağmur damlaları kuru hava içerinde aşağı düşerken buharlaşır, bulutun tam altındaki hava soğur. Buharlaşmanın  sebep olduğu soğuma, özellikle bulutun altındaki hava çok kuru ise çok hızlı olabilir ve yerin üstünde fevkalade soğuk bir hava havuzu yaratabilir (Duştan kuru havaya çıktığınızda nasıl üşüdüğünüzü düşünün). Sıcak hava yükseldiği sırada, “virga”nın başlattığı soğuk hava öyle hızla öyle soğuk hale gelebilir ki,  dry microburst –  kuru mikro patlama olarak adlandırılan bir şekilde yere doğru çakılabilir. Bu olgun bir domatesi sert bir şekilde duvara fırlatmaya benzer, soğuk havanın yere çarpması sonucu vadi tabanında dışarıya her yöne doğru yayılır ve ön cephesi  gust front- kuvvetli rüzgar darbesi biçimini alır. Gust front her yöne doğru ilerleyebilse de sıklıkla yer rüzgarından etkilenir ki akış yönünde hızını arttırabilir.

Eğer yeterince uzun bir süre yamaç paraşütü veya delta kanatla uçtuysanız,  özellikle kuru iklimde pek çok defa virga görmüşsünüzdür. Bazı virga yağışlarının güçlü gust frontlara neden olduğu bazılarının ise olmadığı dikkatinizi çekmiştir. Bir virganın sonuçlarını belirleyen bir çok faktör vardır. Aslında termal bulutun içindeki çok küçük mikroskopik boyuttaki kirletici parçalar virga sütununun ne kadar hızlı bir şekilde oluşacağını etkileyebilir. Biz hava sporlarıyla uğraşanlar bunu değerlendiremeyiz. Fakat bir virga gördüğümüzde potansiyel tehditin boyutunu anlamamızda bize yardımcı olması için bakabileceğimiz şeyler vardır. Bir virga yağışının tehditine ilişkin en önemli faktörlerden biri çevrenin soğuma oranıdır . (yükseklikle değişen sıcaklık  farkı- lapse rate ). Bir diğeri de nemdir.

Yüksek soğuma oranı, yere doğru çarpacak olan havanın potansiyeli ve “gust front” un şiddeti hakkında güçlü bir gösterge olacaktır. Bundan dolayı eğer güçlü termiklerin olduğu bir günde uçuyorsanız,  bu bölgedeki virga sütunlarının büyük olasılıkla tehlikeli olabilir diye değerlendirmeniz gerekir. Aklınızda bulunsun,  bu koşullarda her yöne doğru hızla yayılan, çok uzak ve geniş bir alanı etkileyen  çok güçlü “gust front”dan olumsuz bir şekilde etkilenmemek için virga sütünu civarında uçmayın.

Bir diğer önemli faktör nemdir ki gün içerisinde değişkendir. Daha kuru bir havanın  microburst ve gust front oluşturma potansiyeli daha fazladır. Ayrıca kuru iklimlerde genelde virgalar sürekli oluşur,  dağılır ve sonra tekrar biçimlenir. Her seferinde, buluttan düşen yağış, altındaki havanın nemini artırır. Bu yüzden bir virga sağanağı bir diğerini takip ederken alt katmandaki hava tabakası daha çok nemlenir zamanla. Bu gibi durumlarda öğleden sonraya doğru zaman ilerledikçe,  tekrarlayan virga sağanakları havayı nemlendirir,  microburst  ve gust front olasılığını azaltır.

Gerçekte nemdeki bu değişim, Mike ve benim Villa Grove üzerinde uçarken karşılaştığımız durumdu. Erken saatlerdeki virga sağanakları, yere yakın atmosfer katmanındaki havayı nemlendirmişti. Önümüzde düşen yağmur çok az yere ulaşıyor veya buharlaşma sonucu soğumaya sebep olmuyordu. 13000 feette karar verdik, başka şansımız yoktu, yağmurun içinden mümkün olduğunca irtifada geçecektik. Hava asgari düzeyde türbülanslıydı. Airspeed’imizi yeteri kadar basmaya devam ettik ve yağmurun içinden diğer tarafa geçtik. Yerden 1000 feet yukarıda hava oldukça düzgün ve iniş için güvenli hale geldi. Mike ve ben çok şanslıydık, hem de çok çok şanslı!

Biz serbest uçuşcular,  virganın tehlikeli olup olmadığının farkına varmayabiliriz. Bu olayı gözlemlediğimiz zaman her zaman için güçlü bir bastırıcının ve “gust front”un olacağını farz etmeliyiz. Potansiyel risk karşında bizim güvenliğimiz biraz daha fazla uçma sevdasından daha önemlidir. Eğer bir virga gördüyseniz güvenli bir şekilde inmenin bir yolunu bulun!

By Rich Jesurroga, VIRGA: HOW IT  FORMS & WHAT YOU NEED TO KNOW

Çeviri: Elvan Yılmaz